Jeśli jednak ktoś zechce się przekonać, że nie
krytycy wspomnianych tez nie mają racji, wystarczy, że zajrzy do książek
Josepha Rotha. Był to austriacki pisarz z początku XX wieku. Pochodzi z rodziny
żydowskiej z Galicji (okolice miasteczka Brody). Studiował w Lwowie i Wiedniu, a po I wojnie
światowej krąży po Europie żeby osiąść w Niemczech. Stamtąd ucieka przed
Hitlerem do Francji, gdzie umiera śmiercią samobójczą w 1939 roku. Mała uwaga –
nie należy jednak mylić Josepha Rotha ze skandalizującym amerykańskim pisarzem
Philipem Rothem.
Autor Krypty kapucynów należy do tych, którzy
nie są w stanie pogodzić się z nikczemnieniem świata i wybierają ucieczkę w
śmierć. We wszystkich swych dziełach Roth z nostalgią i tęsknotą opisuje świat
monarchii Habsburgów przed Wielką Wojną. Choć nie jest bezkrytyczny, to jednak
wielonarodowe Austro – Węgry uważa za swoją Ojczyznę. Przebija się to przez szereg jego książek –
wspomniana Krypta Kapucynów, Marsz Radetzkiego czy Zipper i jego ojciec.
Najciekawsze jest jednak nie to, że opisuje on
odległą historię - rodzin, obyczajów,
zasad – oraz państwo, którego już nie ma. Najciekawsza w jego pisaniu jest
bowiem obserwacja pokolenia czasu przełomu. Przełomem tym jest Wielka Wojna
oraz rozpad wielkiego i ufundowanego na solidnych podstawach państwa. Okazuje
się jednak, że tamci ludzie z przeszłości mieli wiele wspólnego z naszym
pokoleniem.
Kiedy czyta się fragmenty Zipeera i jego ojca
można odnieść wrażenie, że autor opisuje współczesną nam rzeczywistość.
Dekadencja, odrzucanie norm moralnych, rozpusta, zbytek to cechy młodych ludzi,
którzy przeżywszy Wojnę nie mogą się odnaleźć w otaczającym ich nowym, innym
świecie . Wyjazd w poszukiwaniu lepszego życia, materializm, atomizacja rodzin,
homoseksualizm jako moda dla Młodych Wykształconych z Wielkich Miast – to już
było! Można by rzec – wraca stare.
Widać więc w książkach Rotha, że ludzie są
inni, ale ludzkość się nie zmienia. Kiedy wyrywa się ich z korzeniami z
przeszłości, tradycji, rodziny nie potrafią żyć naprawdę. Poszukują władzy,
sukcesów, pieniędzy. Pozbawienie tożsamości w postaci wierności, patriotyzmu,
zasad uganiają się za ersatzami, które mają wypełnić coraz większa pustkę.
Takie też jest nasze pokolenie przełomu –
druga wojna (choć odległa cały czas się za nami ciągnie przez dziadków i
skutki), upadek komunizmu, wolna Polska. Fakt, że nie ma za czym tęsknić,
jednak zmiany to nie tylko dobro – przyniosły także wiele zamieszania zwłaszcza
w sferze duchowej – i tej religijnej i tej patriotycznej. Zachłyśnięcie
wolnością, a właściwie do-wolnością skutkuje tym samym co, niemal, 100 lat
wcześniej.
Jeżeli więc chcecie spojrzeć świeżym okiem na historię
i , jednocześnie, współczesność weźcie do ręki Josepha Rotha – galicyjskiego żyda,
który w przepiękny sposób (bo to i literatura najwyższej próby) pokazuje nam
dwie istotne sprawy. Po pierwsze, że tęsknota z monarchią, zasadami,
porządkiem, rodziną nie jest domeną zdziwaczałych arystokratów, czy też wiecznie
niedojrzałych chłopców pragnących spełnić swe marzenia o szabli w ręku, a może
dotyczyć też wykształconego żyda – pisarza. Po drugie, że bez tego, za czym sam
tęsknił, czeka nas tylko coraz większa niegodziwość. Oby nasze czasy nie
zakończyły się tak jak te, w których przyszło żyć Rothowi.
